🪄 Coğrafi Keşiflerde Insan Hakları Ihlalleri

TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Üyesi AK Parti Antalya Milletvekili Atay Uslu, her fırsatta Türkiye’ye insan hakları uyarısı yapan ülkelerin sığınmacılara karşı aldıkları tavırların sadece mülteci haklarına değil, insan haklarına da aykırı uygulamalar olduğunu söyledi. G7’den Çin ve Rusya’ya “zorbalık ve insan hakları ihlalleri” uyarısı. 6 Mayıs 2021 – 10:29. G7 toplantısı için Londra’da biraraya gelen dışişleri bakanları Çin’i insan haklarını ihlal etmekle suçladı. Giderek güçlenen Pekin yönetimiyle bir çalışma ilişkisi kurulmasının gereğine işaret eden bakanlar Ankara. İnsan hakları ve insanlık onuru uluslararası anlaşmalarla teminat altına alınmaya çalışılsa da dünya genelinde özellikle savaş ve iç çatışma ortamlarında insanlık Coğrafikeşiflerden bugüne ulaşan süreç nedeniyle 66 ülkede hâlâ savaş ve çatışma yaşanıyor. Demokrasi, özgürlük ve insan hakları gibi kavramları kullanarak direktifler yağdıran ve insanları birbirine kırdıran küresel aktörler, para kazanma hırsı ile ülkeleri bile bile savaşa sürüklüyor. 21 yüzyılda artık insan hakları sadece ulusal boyutta değil, ulusalüstü organlarca da korunmaktadır. İnsan hakları ihlalleri söz konusu olduğunda uluslararası hukukun halen başlıca ilkelerinden birisi olan “içişlerine karışmama”nın devre dışı kalacağı genel kabul görmektedir. VIII. Türkiye’de İnsan Hakları Myanmar'da geçen yıl seçimle işbaşına gelen hükümeti deviren ordunun sivil halka karşı işlediği suçları ilk kez saf değiştiren askerler BBC'ye itiraf etti. Myanmar ordusundan askerler BBC'ye verdikleri özel mülakatlarda sivilleri öldürdüklerini, işkence yaptıklarını, tecavüz ettiklerini itiraf ettiler. Askerler emir aldıkları için işlediklerini söyledikleri İHHolarak 20 yıldır mazlum Doğu Türkistanlı kardeşlerimiz için çalışmalar yürütüyoruz. Yaşadıkları zulmü duyurmak için bilinçlendirme çalışmaları yapıyoruz. İnsan hakları ihlalleri ve zorluklara karşı yardımlar ulaştırıyoruz. Siz de bağışlarınızla zulüm altında yaşayan kardeşlerimizin elinden tutabilir olmadığıkabul edilen ülkelerde de ciddi insan hakları ihlalleri yaanmaktadır. Yasadıı tutuklamalar, haksız yere tutulan insanların zorla nakli ve terörle mücadelede acımasız sorgulama yöntemleri buna örnek olarak gösterilebilir. Avrupa Konseyi üye devletleri sistematik insan hakları uygulama ve izleme yöntemleri konusuyla Faaliyetlerimizve Kurumumuza Başvuru Yöntemlerine Yönelik Kamu Spotu. Faaliyetlerimiz ve Kurumumuza başvuru yöntemleri ile ilgili kamuoyunun bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanan kamu spotu. İstiklal Marşının 100. Yılına Özel Kamu Spotu. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, İstiklal Marşımızın 100. yılına özel aDK9X9. Coğrafi Keşiflerin Osmanlıya Etkileri Coğrafi Keşiflerin Osmanlıya Etkileri Konulu makalemize hoş geldiniz. Evet Daha önce bir çok soru konusunda verdiğim bilgi bu soru içinde geçerlidir. Tarih Öğretmenleri bu soruyu her yazılıda sorarlar. Bu sebeple 10 puanı kaçırmak istemeyen öğrencilerimiz bu sorunun cevabını iyi öğrenseler kendi menfaatlerinedir. Coğrafi Keşiflerin Sonuçları Nelerdir ? ve Coğrafi Keşiflerin Nedenleri Nelerdir ? makalelerimize ulaşmak için linke tıklayabilirsiniz. Özellikle aşağıdaki videoda yer alan coğrafi keşifler konusunu dinleyebilirsiniz. Yazılıda Coğrafi keşiflerin Osmanlıya etkileri nelerdir diye bir soru ile karşılarşırsanız aşağdaki açaıklamaları yazarak bu meramınızı gidermiş olursunuz. COĞRAFİ KEŞİFLER KONU ANLATIMI Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Maddeler Halinde – Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ne bağımlılığı azaldı. – Akdeniz limanlarının önem kaybetmesi, Osmanlı Devleti’nin ticari gelirlerini azalttı. – Osmanlı topraklarında ticaret ile uğraşan köy ve kasabalarda ekonomik durum zayıfladı. – Osmanlı Devleti, Coğrafi Keşifler’in olumsuz etkilerini önlemek için; – Süveyş Kanalı Projesi’ni gerçekleştirmek istedi. Fakat bunu ancak 1869’da gerçekleştirebildi. – Hınt Okyanusu nda Portekızlıler ıle savaştı fakat ustünlük kuramadı. – Don – Volga Kanalı Projesi’ni gerçekleştirerek ipek Yolu’nu tekrar canlandırmak istedi. Fakat bunda da başarılı olamadı. – Akdeniz limanlarını yeniden canlandırarak gümrük gelirlerini artırmak için Avrupalı devletlere kapitülasyonlar verdi. Coğrafi Keşiflerin Osmanlıya Etkileri “Sermaye tepeden tırnağa kana ve pisliğe bulanmış olarak gelir.”[1] Charles Dickens’ın, İki Şehrin Hikâyesi’deki deyişiyle, “Dönem, zamanların en iyisiydi, zamanların en kötüsüydü,”[2] diye betimlenmesi mümkün bir kesitten geçiyoruz. Bu isterseniz, “Burjuvazinin ve onun sömürü sisteminin çürüyüp kokuştuğu bir tarihsel dönem,” notunu da düşebilirsiniz. Tam da böylesi günlerde, sürdürülemez kapitalizme, onun III. Buhranı’na daha da fazla kafa yormak, geleceği kazanmanın “olmazsa olmaz”larından ve zindandaki Setenay Berdan da, Kapitalizmin Sonu-Teorik Analiz/ Bunalımlar Tarihi’ne[3] ilişkin derinlikli çalışmayı kaleme alan “kızıl profesör”lerden… Bilmiyor olamazsınız Demir parmaklıkların ardında, “Hepimiz, çıkarken kızıl profesör olarak çıkacağız,” diyen -Sosyalist Hareketin önemli teorisyenlerinden- Dr. Hikmet Kıvılcımlı da zindanlarda kendini yaratabilen “kızıl profesör”lerdendir; tıpkı Antonio Gramsci gibi…[4] İHD Diyarbakır Şubesi’nin raporuna göre, cezaevlerinde bin 334 ağır hasta ve tutuklu bulunduğu;[5] hak ihlâlleri ciddi boyutlara ulaşıp, sadece 2019’da Marmara Bölgesi’ndeki cezaevlerinden 502 başvuru yapılırken; 2 bin 186 hak ihlâli tespit edildiği[6] coğrafyamızda 2002’den 2019’a kadar cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlü sayısının 5 kat arttığı[7] ve daha da fazlası herkesin malûmuyken; zindanlar sadece zindan değil; aynı zamanda kızıl profesörlerin üniversiteleridir. Ve “Tarih 2008 sonuydu ve insanlık Kapitalizmin Sonu’nu çoktan tartışmaya başlamıştı,” notunu düşen Ona göre, “Gelinen aşamada kapitalizm, sadece tarihi misyonunu yerine getirmiş ve tarihi açıdan aşılmış değil. Yalnızca sınıf çelişkilerini son derece keskinleştirmiş değil, ama aynı zamanda ve bunlardan da önemlisi, kapitalizm, üzerinde yükseldiği değerin gelişim yasalarının tüm potansiyelini de tüketmiştir.”[8] İş bu hâl sürdürülemez kapitalizmin fiziksel sınırlarına ulaşırken; beşerî ve ekolojik bağlamda bir uygarlık krizi ile yüz yüze olduğuna işaret etmektedir. Sürdürülemez kapitalizmin bu durumunu; “Karanlık yalnızca, ışığın diğer yanı, onun gizli yüzü,”[9] diyen José Saramago’nun uyarısı ekseninde ele almak “olmazsa olmaz”ken; içinde debelenilen karanlık; müthiş bir aydınlık imkânı ya da daha da beter kapkara bir tehdittir. Tıpkı, “Kapitalizm zırh içindeki ölüdür,” diyen Antonio Gramsci’nin, “Eski dünya ölüyor ve yenidünya doğmak için mücadele ediyor; şimdi canavarlar zamanı,”[10] tanımlamasındaki hâl üzere… “Hepiniz farkındasınız; para da, toprak da, kanun da, fikir de, din de bu dünyada her şey sermayedarlara hizmet eder,” vurgusuyla Karl Marx’ın, bir kutupta servetin, zenginliğin, refahın, lüks yaşamın, diğer kutupta ise yoksulluğun, sefaletin, işsizliğin, açlığın birikmesi kapitalist üretim tarzının tipik sonucudur. Bir uçta zenginlik, diğer uçta yoksulluğun birikmesi sermaye birikiminin gelişme yasasıdır. Ve Karl Marx bu yasayı, “kapitalist birikimin mutlak genel yasası” olarak tanımlayıp[11] ekler “Sermaye… bir toplumsal üretim ilişkisidir. Bir burjuva üretim ilişkisi, burjuva toplumun üretim ilişkisidir.”[12] “Kapitalist üretimin amacı ürün değil, artı-değerdir.”[13] “Mevcut maddi zenginliğin, emekçinin gelişme gereksinmelerini karşılayacak yerde, tam tersine, emekçinin yalnızca mevcut değerlerin kendisini genişletmesi gereksinmelerini karşılamak üzere var olduğu bir üretim tarzında da, durum, bundan başka türlü olamaz. Tıpkı bir dinde insanın kendi beyninin ürünü olan şeylerin yönetimine girmesi gibi, kapitalist üretimde de, insanoğlu, kendi elinden çıkma ürünler tarafından yönetilir.”[14] “Bu toplumun çalışan üyeleri hiçbir şey elde etmezken, her şeyi elde edebilen üyeleri hiç çalışmamaktadırlar!”[15] Evet, “İnsan yaşamının bir meta olması için, demek ki köleliliği[16] kabul etmesi gerekir”ken;[17] ücretli köleliğin kollarında her şeyi metalaştıran kapitalizm, kaçınılmaz sonuna mündemiç imkânı da tarihin sahnesine çıkardı.[18] Ve de “Bu karmaşa ortasında, kapitalizmin sonunu getirecek Yeni Evre’ye tasarımlar dair başladı. Kapitalizmin tarihsel bir sınırı olduğunu hatırlatan Yeni Evre fikri, bu analiz noktasından aldığı güçle, kapitalizmin son 40 yıldır yaşadığı dönüşümün adını koyuyor”ken;[19] Setenay Berdan da kapitalizmin bunalımlı tarihine ilişkin teorik analizleriyle dünden bugüne, geleceğimize ışık tutuyor. * * * * * Sermayenin ne olduğunu anlayabilmek için metaların dolaşım sürecini incelemek gerekir. Çünkü metaların dolaşımı sermayenin başlangıç noktasıdır. Meta üretimi ve “ticaret” diye adlandırılan gelişmiş meta dolaşımı, sermayenin doğup büyüdüğü tarihsel temeli oluşturur. XVI. yüzyılda oluşmaya başlayan dünya ticareti ve dünya pazarı, sermayenin modern tarihinin de başlangıcıdır. Söz konusu bağlamda sermaye birikim sürecinin anlaşılabilmesi açısından en önemli husus, sermayenin dolaşım hareketinin bütünselliği içinde kavranmasıdır. Karl Marx öncelikle bu hususu açıklığa kavuşturur Belirli bir miktarda paranın üretim araçlarına ve emek gücüne dönüşmesi, sermaye olarak iş görecek bir miktar değerin yapacağı ilk harekettir. Bu dönüşüm piyasada, yani dolaşım alanında olur. Hareketin ikinci aşaması ise, üretim sürecine başlangıçta yatırılmış bulunan sermaye bir artı-değeri de içeren metalara dönüşür dönüşmez tamamlanmış olur. Ancak bu metaların da yeniden dolaşım alanına sokulmaları elzemdir. Bu ise, üretilen metaların dolaşıma sokularak satılmaları, değerlerinin para olarak gerçeklik kazanması, bu paranın yeniden sermayeye dönüşmesi ve bu hareketin durmadan yenilenmesi demektir. İşte “sürekli birbirini izleyen aynı aşamalardan geçerek oluşan bu döngü sermayenin dolaşım hareketini oluşturur.” “Emek-Değer Teorisi”nden “Meta Değer Biçimi”ne güzergâhında paranın muhtelif formlarını “Para-Değer”den “Sermaye-Değer”e dek irdeleyen yazar paranın sermayeye dönüşmesi, meta mübadelesinin içerdiği yasalar ile doğrudan ilişkili olduğunun altını çizer. Kaldı ki Karl Marx’ın da aktardığı üzere, Antik Yunan’ın ünlü tragedya yazarı Sophokles Antigone’de, “İnsanoğlunun hiçbir icadı para kadar fesat verici değildir, ülkeleri harap ve yerle bir eden odur/ Hilebazlığı öğreterek mertliği bozar ve böylece asil ruhları fenalığın menfur yoluna saptırır/ İnsanları her türlü hileye başvurdurur ve onlara her günahı işletir,”[20] diye yazmıştı. Meta üretimi, her bireysel üreticinin başka üreticilere bağımlı olduğu, toplumsal bir işbölümü gerektirir. Karl Marx, metalara yüklenen bu gizemli fetiş niteliğin, kapitalist üretim biçiminden kaynaklandığını, değerin en sonunda ulaştığı para biçiminin bile özel emeğin toplumsal niteliğini ve tek tek üreticiler arasındaki ilişkiyi aydınlığa kavuşturmak yerine, bunu örtbas ettiğini öne sürüp,[21] ekler “Zaman içinde para, metalar gibi insanların da değerlerini belirleyen, herkesin üzerinde bir güç gibi görünmeye başlar. Para artık bir tanrı gibidir.” Evet para metanın değer ölçüsüdür ve tüm toplumlarda sahibinin toplumsal zenginliğini ölçer, maddi zenginliğin genel temsilcisidir. Bu yüzden, burjuva toplumun zenginliği geliştikçe altın ve gümüş gibi değerli madenler için genişleyen bir pazar oluşur. Ancak paranın kendisi kıymetli hâle gelirken, metalar değersizleşir. Karl Marx böyle bir bunalım durumunu veciz sözlerle betimler “Burjuva, daha kısa bir süre önce, refah sarhoşluğunun verdiği bilgiççe bir kendine güven duygusuyla parayı boş bir hayal ilan etmişti. Sadece meta, paradır. Ama şimdi dünya pazarında yükselen çığlık şu Sadece para, metadır! Aç tavuğun arpa ambarından gayri bir şey hayal etmemesi gibi, onun da ruhu şimdi paranın, biricik zenginliğin peşindedir.” Karl Marx’ın bizzat tanık olduğu örneklerden hareketle, kapitalizmin kaçınılmaz bunalımlarının sergilediği tabloya açıklık getiren satırları çok önemlidir. Bunalım sırasında meta ile kendi değer biçimi yani para arasındaki karşıtlık mutlak çelişki derecesine ulaşırken; artı-değer üretimi kapitalist üretimin başlıca amacı ve hedefidir. İleri adımlarda kapitalizm büyük kapitalistlerin daha küçükleri mülksüzleştirmeye başlamasıyla, sermayenin merkezileşme eğilimini ortaya koyar. Yani “Bir kapitalist, daima birçoklarının başını yer. Emek sürecinin, gitgide boyutları büyüyen kooperatif şekli, bilimin bilinçli teknik uygulaması, toprağın yöntemli bir biçimde işlenmesi, emek araçlarının ancak ortaklaşa kullanılabilir emek araçlarına dönüştürülmesi, bütün emek araçlarının bileşik toplumsal emeğin üretim araçları olarak kullanılmasıyla sağlanan tasarruf, bütün insanların dünya pazarı ağına sokulması ve böylelikle kapitalist rejimin uluslararası karakteri, bu merkezileşmeyle ya da birçok kapitalistin birkaç kapitalist tarafından mülksüzleştirilmesiyle el ele gider.”[22] Özetle kapitalist sistemin temel hareket yasalarının, sermaye birikiminin yasaları olduğu düzlemde tekelleşmedir bu ya da yaşatıldığımızın “sırrı”dır! Evet, evet tekelci kapitalizmin iyice çürüdüğü, insanlığı yıkıma sürüklediği yerkürede kapitalizm ulusal sınırlara sığmayıp, küresel ölçekte yayıldığı emperyalist tekelcilik evresidir bu. En önemlisi de sermayenin kendini sürekli geliştirme eğiliminin, çatışma ve kapitalist bunalımların kaynağına dek düşmesidir “Kapitalist üretimin gerçek engeli, sermayenin kendisidir,” formülündeki üzere. Ancak genelleşmiş meta ekonomisi olarak kapitalist üretim tarzının genişletilmiş yeniden üretimi sürdürebilmek için toplumsal emek üretkenliğini arttırma zorunluluğu sürdürülemezlik momentinde tıkanır. Çünkü öne çıkan “yaratıcı yıkım” değil, sadece yıkımdır artık… * * * * * Emperyalist evrenin karakteristik özelliği budur. Kaldı ki sermayenin tekelleşme eğilimini 1843 gibi erken bir tarihte tespit eden Friedrich Engels, merkezileşmenin özel mülkiyetin doğasından kaynaklandığını vurgulayarak, orta sınıfların giderek artan biçimde yok olacağına ve dünyanın yoksullar ve milyonerler olarak bölüneceğine dikkat çekerken;[23] V. İ. Lenin de 1916’da kaleme aldığı Emperyalizm’de tekellerin gelişimini şöyle evrelendirmekteydi 1 Serbest rekabetin gelişmesinin en yüksek noktaya eriştiği 1860-1880 yılları. Tekeller ancak farkedilir embriyonlar hâlindedir. 2 1873 bunalımından sonra, kartellerin önemli gelişme dönemi; böyle olmakla birlikte, bunlar henüz istisna hâlindedir. 3 19. yüzyılın sonundaki ilerleyiş ve 1900-1903 bunalımı; bu dönemde, karteller, baştanbaşa ekonomik yaşamın temellerinden biri hâline geliyor. Bu, kapitalizmin en yüksek aşamasına, emperyalizme geçildiği dönemdir artık.[24] Tarihsel pratiğin ortaya koyduğu gibi emperyalizm mali oligarşinin küresel egemenliğiydi ve elbette bunun da bir öncesi vardı. Bilindiği üzere kapitalizm altında sömürgecilik, XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyıla uzanan ticari kapitalizm merkantilizm döneminde, özellikle coğrafi keşiflerde ve denizaşırı toprakların fethinde somutlandı. Bu yayılmacılık, sömürgeleştirilen ülkenin zengin hammadde kaynaklarına el konması, metropol ülkenin fazla nüfusunun bu yeni topraklara yerleştirilmesi üzerinde yükseldi. Serbest rekabetçi kapitalizm olarak adlandırılan dönemin XVIII. yüzyılın ikinci yarısı ve XIX. yüzyıl sonlarında ise, rekabetin tekelleşmeyi ortaya çıkardığı ve böylece kapitalizmin emperyalizm aşamasına ilerlediği bir geçiş evresi 1870-1900 yaşandı. Fakat sömürgeci İngiliz imparatorluğuna karşı rekabet mücadelesini sürdüren Almanya, İtalya ve Fransa, 1876-1900 yılları arasında gecikmiş biçimde yeni sömürgeler elde ederlerken, dünya da toprak bakımından paylaşılmış oldu. XX. yüzyılın başlangıcıyla birlikte içine girilen kapitalizmin emperyalizm aşaması, sanayileşmenin devasa boyutlara yükseldiği ve kapitalizmin kelimenin gerçek anlamında bir dünya sistemine dönüştüğü yeni bir dönemi başlattı. Daha önceki dönemlerin görece tek boyutlu ticari ilişkilerinin yerini, sermaye birikiminde muazzam atılımlar yapan tekelci güçlerin girift ilişkileri aldı. Mali sermaye, önündeki engelleri aşarak kârlı gördüğü her alana, her bölgeye, her ülkeye akmaya başladı. Kapitalist ülkeler arasında bitmek bilmeyen rekabet mücadelesi, daha önce sömürgecilik temelinde paylaşılmış olan toprakların yeniden paylaşılmasını, yani emperyalist savaşları gündeme getirdi. Kapitalist gelişme süreci içinde, giderek daha büyük bir kaynaşma temelinde banka sermayeleri ile sanayi sermayeleri iç içe geçti ve böylece mali sermaye oluştu. Bankalar, mali sermayeyi yöneten uluslararası nitelikte kurumlar hâline dönüştüler. Kapitalizmin emperyalist aşamasının temel özelliği olarak, tekeller belirleyici önem kazandılar. Emperyalizm mali sermayenin egemenliğine dayanan bir dünya sistemidir. Emperyalizm bir yeni-sömürgecilik sistemi olmayıp, uluslararası mali sermayenin nüfuz alanlarını yeniden ve yeniden paylaşmasına dayanan bir yayılmacılık tarzıdır. XX. yüzyılın başlangıcıyla birlikte kapitalizmin yükseldiği emperyalist aşamanın temel özelliklerini, Lenin’den hareketle, şu şekilde vurgulayabiliriz 1 kapitalist tekelci birlikler, 2 banka ve sanayi sermayesinin kaynaşması, 3 yabancı ülkelere sermaye ihracı, 4 dünyanın toprak bakımından paylaşımının çoktan tamamlanmış olması, 5 dünyadaki nüfuz alanlarının uluslararası ekonomik tröstler arasında paylaşılmaya başlanması. XX. yüzyılla birlikte, kapitalizmin en öne çıkan yönü sermaye ihracı oldu ve gelişmiş kapitalist ülkelerden ihraç edilen sermaye gittiği geri ülkelerdeki kapitalist gelişmeyi hızlandırdı. Eski sömürge ülkeler kapitalist pazara entegrasyon açısından giderek daha elverişli hâle gelmeye başladılar. Yani, sermaye ihracının yoğun olduğu bölgeler ve ülkeler, bu nedenle ekonomik açıdan eski dönemlerine oranla daha geri gitmediler. Tam tersine, aslında mali sermaye gruplarının yeterince kârlı bir yatırım alanı olarak görmedikleri ve sermaye ihraç etmedikleri eski sömürge ülkelerin birçoğu diğerlerine kıyasla daha geri durumda kaldılar. Ve nihayet emperyalizm mali sermayenin uluslararası yayılmacılığı, mali sermayenin imparatorluğuydu ama… Tüm bunların bir de “Ama”sı var. Yazar yapıtındaki “Spekülasyonun Yükselişi ve Düşüşü” “Kendi Temelini Oyan Likid-Değer” “Kabuk Çatlıyor” ve “Tarihsel Analiz” s287-441 bölümlerle “Ama”ya net yanıtlar veriyor. Görmek, kavramak gerek Kapitalizm çıkışsızlığa sürüklenirken, çürüyor. Bu durum kendisini pek çok emareyle ortaya koyuyor. Sermayenin yoğunlaşma ve merkezileşmesindeki olağanüstü hızlanmayla birlikte toplumsal eşitsizliğin akıl sınırlarını zorlayan boyutlara ulaşması bunun en tipik göstergesi. Üretim araçları ve dolayısıyla zenginlik giderek çok daha küçük bir azınlığın elinde toplanırken, toplumun büyük çoğunluğu sermayenin köleliğine ve yoksulluğa mahkûm ediliyor. Yani çok özel bir tarihsel dönemden geçtiğimiz, gün geçtikçe daha fazla belirginleşiyorken; kapitalizmin içinde debelendiği umutsuzluğu daha fazla netleşiyor. Örneğin “küreselleşme”, “tarihin sonu” yalanları karaya oturup, tedavülden kaldırılırken; asalaklaşan ve çürüyen sürdürülemez kapitalizm, en büyük üretici güç olan insanı ve doğayı küresel ölçekte yıkımlara sürüklüyor. Bu belirtiler, kapitalist üretim tarzının üretici güçlerin gelişimini ve dünyanın varlığını tehdit eden bir tarihsel tükenmişlik noktasına dayanmış olduğunun ifadesidir. Evet kapitalist üretim tarzının doğasından kaynaklanan krizler, sistemi sarıp sarsarken; kriz potansiyelini içinde taşıyan kapitalizm kendiliğinden çökmeyeceğini, “zırh içindeki ölü” olarak yaşamını sürdürebileceğini de ortaya koyuyor. Bu bağlamda sürdürülemez kapitalizmin yıkılışını nihai kriz kehanetine bağlayan yaklaşımlar özünde yanlıştır. Burada Albert Einstein’ın, “Kapitalist toplumun ekonomik anarşisi bana göre kötü’nün gerçek kaynağıdır,” uyarısının altını çizip, bir parantez açalım “Kapitalizmin kurbanları birleşip güçlendikçe, içinde yaşadığımız ekonomik sistem sorgulanıyor. Bu da kapitalizm savunucularını ayağa kaldırıyor. Destekledikleri sistemin hangi tür’ kapitalizm olduğunu açıklamaya koyuluyor, belli koşullar ve sıfatlar icat ediyor. Örneğin serbest piyasa’ kapitalizmi mi? Kusursuz rekabet var mı, bilinçli mi, sosyal sorumluluk sahibi mi, yenilikçi mi, vesaire mi? Kapitalizm savunucuları bu sıfatlardan bazılarından yoksun olan kapitalizm türlerini eleştiriyorlar. Hatta daha da ileriye giderek, gerçek kapitalizm bu değil’ görüşünü savunuyorlar. Türlü sıfatlar icat ederek kapitalizm türlerinde ayrıma gitmek, kapitalizm savunucularının eleştirileri de kabul etmelerini sağlıyor. Eleştirel görüşlerin ortaya koyduğu tezler de doğrudan kapitalizme yönelik değil, mevcut türleri’ üzerine dillendirilmiş oluyor. Böylece savunucular, bir tür kapitalizmden kurtulup, yerine başka bir türünü koyarsak eksiklerin kaybolup gideceğini söyleyebiliyor. Bu mantığa göre serbest piyasa’ müritleri, var olan kapitalizm biçimlerine yönelik tüm eleştirileri sindirebiliyor. Gelir adaletsizliğini, istikrarsızlığı, haksızlıkları onlar da kınayabiliyor. Sonra da piyasanın tamamen’ serbest olmadığını açıklıyorlar. Ekonomiyi devlet denetiminde’ olmaktan çıkarıp, serbestleştirecek’ politikalar savunuyorlar. Savunucular için kapitalizm sözcüğünün önüne sıfatlar iliştirmek, kapitalizmin merkezindeki üretim ilişkileri’ ile ilgili eleştirilere olanak sağlıyor. Eleştirilen kapitalizmin kendisi değil, önüne konan sıfat oluyor… Köle sahipleri, kölelere seçim şansı vererek kölecilik sistemini kurtarmaya çalıştılar. Fakat insanlar nihayetinde problemin köleciliğin biçimleriyle ilgili olmadığını anladılar. Kölecilik, problemin kendisiydi ve bitmeliydi. Kapitalizm de aynı tarihi dönüm noktasında.”[25] O hâlde tarihi dönüm noktasında unutulmaması gereken Karl Marx’ın, “Eğer toplumu kapitalist değil de komünist bir toplum olarak düşünürsek, her şeyden önce, ortada ne para-sermaye diye bir şey olacak ne de bundan ileri gelen alışverişleri örten sahtelik,”[26] uyarısı olmalıdır. * * * * * Setenay Berdan çalışması boyunca, “Krizin kaynağının kapitalizm” olduğu gerçeğini ısrarla çiziyor. Evet “Fren Tutmaz Birikim ve Kâr Oranlarının Düşme Eğilimi Yasası Sermaye-Değer VI”de de yazarın değindiği üzere kâr oranlarındaki düşüş eğilimi kapitalist krizlerin ortaya çıkışında etkendir. Karl Marx, bu eğilimin, “modern iktisadın en önemli ve en karışık ilişkilerinin kavranması için hayati nitelikteki yasası” olduğunu belirtir ve “tarihi perspektiften en önemli yasadır,” der.[27] Yani kâr oranlarının düşüş eğilimi kapitalistler arasındaki rekabeti kızıştıran ve dolayısıyla krizleri mayalayan bir faktörken; çanlar kapitalizm için çalıyor. Kim ne derse desin sürdürülemez kapitalizmin içine girdiği krizle birlikte çöküşe doğru yol alıyor. Kapitalist üretim tarzının doğasından kaynaklanan krizleri nihai olarak ortadan kaldırmaya hiçbir burjuva hükümetin gücü yetmezken; kapitalist ekonomiye can veren tüm mekanizmalar birer birer tükenirken kapitalizmin kalbine giden bütün damarlar tıkanıyor. Yazarın “İlk Perde 1929 Bunalım”da işaret ettiği felaket ile sürdürülemez kapitalizmin güncel kriziyle mukayese edildiğinde 1929 Büyük Depresyon dönemini bile aşan bir derinlik ve yaygınlıkta seyrediyor. Yeri gelmişken hatırlatmadan geçmeyelim 1929-1930 Büyük Ekonomik Bunalımı, “Kara Perşembe” olarak anılan New York menkul kıymet borsasının çöküşü ile başlamış; ABD’de kısa sürede finansal kriz hâline dönüşmüş; 5 binden fazla çoğu tek şubeli yerel bankanın batmasına, 1200 dolayında bankanın da birleşme, satın almalar sonucu faaliyetinin sonlanmasına yol açarak bankacılık sistemini iflas eşiğine getirmiştir. Finansal kriz reel sektöre de sıçrayarak ABD’de 13 milyondan fazla kişinin işsiz kalmasına, milli gelirin de yaklaşık 1/3’ünün yitirilmesine yol açmıştı…[28] İnsanlık için belâya dönüşmüş kapitalizmin durum, görmek isteyen gözler için aslında son derece aşikârken; fiziki sınırlarına yaslanan sürdürülemez kapitalist balon patlamaktadır. Sürdürülemez kapitalizm büyük çöküşüyle yüz yüzedir. Covid-19 salgını ile krizin sonuçları çok daha acı ve net biçimde ortaya çıkmaktadır. Evet kapitalizmin krizi tüm yalanlara rağmen ağırlaşarak devam ediyor. Yaşananı “pandemi krizi” olarak adlandırmak bir çarpıtmadır; bu tür bir burjuva adlandırma, pandemi olmasa her şey çok daha farklı ve olumlu olacakmış düşüncesini empoze ettiği için problemlidir; ancak pandeminin hızlandırıcı bir faktör olduğu da “sır” değildir örneğin… √ 2020’nin ikinci çeyreğinde Nisan-Mayıs-Haziran ayları, ABD ekonomisi yüzde 9, Japon ekonomisi yüzde 10, Hindistan yüzde 24, İngiltere yüzde 22, AB yüzde 12 kadar küçüldü, Çin ekonomisi de ilk çeyrekte yüzde 10 küçülmüştü. Dünya ekonomisi tarihinde bu denli kısa süre zarfında ve bu denli küreselleşmiş bir başka ekonomik çöküş bulunmuyor![29] √ Merkez kapitalist ülkelerde yüzde 10’lara varacak ve hatta aşacak iktisadi küçülmeler, 195 milyon yeni işsiz! Daha şimdiden yalnızca ABD’de dört hafta içerisinde 22 milyon işçi kapı önüne konulmuştur![30] √ İngiltere ekonomisi 1709’dan beri en büyük daralmayı yaşıyorken; Ulusal İstatistik Kurumu’, ülke ekonomisinin 2020’de yüzde oranında küçüldüğünü açıkladı![31] √ Euler Hermes’e göre, 2019’da küresel iflaslarda gözle görülür bir artış gerçekleşti. 50 milyon Avro üzerinde ciroya sahip şirketlerin iflaslarında rekor artış yanında kümülatif ciroları 205 milyar Avro’yu aşan 342 büyük çaplı iflas yaşandı![32] √ Uluslararası Finans Enstitüsü’nün Küresel Borç Monitörü’ raporuna göre, 2020’nin üç çeyreğinde küresel borç tutarı 15 trilyon dolar artarak 272 trilyon doların üzerine yükseldi![33] √ Dünya Bankası’nın Küresel Borç Dalgaları Nedenler ve Sonuçlar’ raporunda son elli yılda küresel ekonomide dört büyük borç dalgası yaşandığına, her birinin de krizle sonuçlandığına dikkat çekildi. Rapora göre Gelişmekte Olan Ülkelerin GOÜ borçları tarihte görülmemiş bir düzeye 55 trilyon dolara, Gayri Safi Milli Hasılalarının GSYH yüzde 170’ine dayandı. 2010’dan başlayarak hızlı bir ivme yakalayan küresel borçlar da merkez ülkelerin borçları da hesaba katılarak küresel GSYH’nin yüzde 230’una tırmandı![34] Verili açmazlara ilişkin kapitalist makyajlara gelince; yapay yöntemlerle krizi atlatma ve büyük çöküşü öteleme çabaları, her seferinde krizi daha da ağırlaştırmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Çünkü sürdürülemez kapitalizmin temel açmazı, üretim araçlarının özel mülkiyeti ile üretimin ve üretici güçlerin toplumsal karakteri arasındaki çelişkiyle müsemmadır. Bu çelişki iktisadi alanda kendisini kâr oranlarının düşme eğiliminde, aşırı-üretim olgusunda ve kimi belirgin orantısızlıklar/dengesizliklerde açığa vurur. Kapitalizmin yapısal çelişkiden kaynaklanan sorunlardan kaçıp kurtulması mümkün değildir. Sürdürülemez özellikleriyle kapitalizm artık tarihsel bir gerileme ve durgunluk eğilimi içine girmiştir. Bu bir sistem krizidir, tüm sistemi, onun tüm alanlarını kapsamakta ve sistemi bir varoluş sorunuyla karşı karşıya getirmektedir. Kapitalizm insanlık açısından artık tamamen yıkıcı bir çürümeye dönüşmüştür. Çünkü emeğin yanı sıra doğanın da dizginsizce talan edilmesi, kapitalizm çerçevesinde aşılması mümkün olmayan bir ekolojik kriz de yaratmıştır. Sistem krizinin son derece önemli boyutlarından biridir bu. Tüm bunlar, on milyonlarca insanın hem yoksul bölgelerden hem de savaş alanlarından kaçıp hayatta kalmak üzere yollara düşmesiyle doğan bir göç krizini de beslemektedir. Bu durum suiistimal edilerek ileri kapitalist ülkelerde ırkçılığın yükseltilmesinin bahanesi hâline getirilmektedir. Avrupa’daki faşist hareketler bu konuyu suiistimal ederek güç topluyorlar. Dolayısıyla göçmen sorununun doğru bir temelde çözülmesi için mücadele aynı zamanda faşizme karşı mücadele anlamına gelmektedir. Gündelik yaşamda artan şiddet, suç oranlarındaki patlama, çürüme, yozlaşma ve lümpenleşme ile kendini ortaya koyan bir kültürel insanlık krizi de söz konusudur. Ve nihayet yerküreyi sarıp sarsan distopik manzara, kapitalizmin tarihsel tıkanmışlığıyla, bu tıkanmışlığın sürdürülemezliğinde ifadesini buluyorken; Karl Marx’ın, “Birdenbire patlak veren çöküşe kadar”[35] notunu düştüğü sürecin öncesinde “Kapitalist üretim, sürekli olarak, kendi niteliğinden gelen bu engellerin üstesinden gelmeye çalışır, ama bunu ancak, bu engelleri tekrar kendi yoluna ve hem de daha heybetli ölçekte koyarak becerir.”[36] Yani kapitalizm sorun çözemez; aksine çoğaltırken; kapitalizmin ekonomik krizleriyle işçi sınıfının mücadelesi arasındaki ilişkiyi mekanik bir tarzda değil, somut yaşamda olayların akışını belirleyen pek çok nesnel ve öznel faktörün diyalektik ilişkisi içinde kavramak gerekiyor. Krizler işçi sınıfının devrimci mücadelesinde otomatik olarak yükselişlere yol açmıyor. Ekonomi ile siyaset arasında karşılıklı fakat karmaşık bir etkileşim vardır. İşçi hareketinin siyasal ve örgütsel düzeyi, genel moral durumu, mücadele azmi ya da tersine mücadele yorgunluğu gibi faktörler, işçilerin krize gösterecekleri tepkinin de niteliğini belirler. Olumsuz koşullar işçi sınıfını ekonomik kriz karşısında büsbütün geriletip, böylece burjuvaziye soluk alma fırsatı verebilir. Ancak şunun da kesinlikle unutulmaması gerekiyor Krizin sorumlusu sermayedir, onun temsilcileridir, patronlardır, onun düzenidir. İşçi sınıfı sorumlusu olmadığı bu yıkımın yükünü sırtlanmayı reddetmeli, kendisine kurtuluşu vadeden iktidardan hesap sormalı ve asıl faturayı o, burjuvaziye ve kapitalizme çıkarmalıdır! * * * * * Diyeceklerimizi toparlayacak olursak; yazarın “Pompei Kronolojisi”nde işaret ettiği düzlemde birbirini izleyen dalgalanmalar sosyal hayatın her köşesinde iz bıraktıkça, patlama döneminden çöküntü dönemine geçiş veya bunun aksi, en büyük tarihi bunalım ve devrimleri doğuracaktır. Noam Chomsky’nin, “Alışılmış zihinsel düzenler değiştiğinde devrim patlak verir”; Michael Löwy’nin, “Devrim, kendini özgürleştirmek olmalı,” notunu düştükleri devrim,[37] bir devrimci durumu “olmazsa olmaz” kılar; tabii “Devrimin Güncelliği”ne sırt dönmeden ve kapitalist vahşetin hiçbir versiyonu ile uzlaşmayıp, Karl Marx’ın, “Komünistlerin teorisi tek bir cümlede toplanabilir; özel mülkiyetin lağvedilmesi,” kesinliğine V. İ. Lenin’in de uyarılarını ekleyerek “İşçiler ve tüm emekçiler aç, çıplak, bitmiş ve tükenmiş bir durumda iken saf demokrasiden, genel olarak demokrasiden, eşitlikten ve özgürlükten söz etmek, emekçiler ve sömürülenler ile alay etmek demektir”! “Ezilenler ile ezenlerin, sömürülenler ile sömürenlerin eşitliği’ olamaz, yoktur ve olmayacaktır”! “Kapital iktidarda kaldıkça, değil yalnız toprak, değil yalnız insan emeği, değil yalnız insan kişiliği, değil yalnız vicdan, değil yalnız aşk, değil yalnız bilim, her şey, her şey kaçınılmaz olarak alınıp satılacaktır”! * * * * * Son bir şey de Karl Marx’ın, “İktisatçılar nasıl burjuva sınıfının bilimsel temsilcileriyse, sosyalistler ve komünistler de proleter sınıfın teorisyenleridir,”[38] tarifine tıpatıp uyan Setenay’ın Berdan’ın çalışmasının bizlere, Huey Newton’un şu sözlerini anımsattığıdır “Bir devrimciyi hapsedebilirsiniz ama devrimi hapsedemezsiniz. Bir özgürlük savaşçısını ülke içinde kovalayabilirsiniz, ama özgürlük savaşımını kovalayamazsınız. Bir kurtarıcıyı katledebilirsiniz, ama kurtuluşu katledemezsiniz…” Yazar, aktivist. 1954, Kale Mahallesi / Çorum doğumlu. Baba adı Kemal, anne adı Necla’dır. Eserlerinin çoğu Sibel Özbudun ve diğer yazarlarla birlikte kaleme aldığı kolektif çalışmalardır. Kitapları dışında kendisi hakkında yeterli bilgi bulunamayan Temel Demirer, kendisini şöyle anlatır “Kendimden söz etmenin pek anlamlı ve “şık” olmadığına inanan biri olarak çok düşündüm… Ne yazacağımı kestiremedim. Ve nihayet şunları diyebilmenin en doğrusu olduğuna karar kıldım… “İnsana ait hiçbir şey bana yabancı değil” diyenlerden; dünyaya aşağıdan bakanlardan; kendi kuşağımla müthiş bir serüveni yaşayanlardan; yaşadıklarımdan asla pişman olmayanlardan ve hatta yaşadıklarımı yaşamış olmayı bir onur ve şans addedenlerden; sevdasız kavga, kavgasız sevda olmaz diyenlerden; bir afet-i devrana aşık olanlardan; hâlâ “tek yol devrim” gerçeğine bağlı olanlardan ve nihayet “Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek!” diyenlerin safındaki sıradan, vasıfsız, herhangi biriyim… Ve nihayet halen “sakıncalı” dediklerinden ve GBT’lerindeyse sabıkalıyım.” N O T L A R [*] Leninist Teori, Kitap Dizi-2, Eylül 2021… [1] Karl Marx, Kapital, C1, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965. [2] Charles Dickens, İki Şehrin Hikâyesi, çev Meram Arvas, Can Yay., 2018 [3] Setenay Berdan, Kapitalizmin Sonu-Teorik Analiz/ Bunalımlar Tarihi, Yeni Dönem Yay., 2020, 455 sahife. [4] “Gramsci’nin doğduğu yer olan Sardunya, İtalya’nın arkaik değilse de geri ve yarı-kolonyal yanını örnekliyordu; Gramsci’nin işçi sınıfı önderi olduğu Fiat fabrikalarının bulunduğu Torino, şimdiki gibi o zaman da sanayi kapitalizminin en ileri aşamasını ve göçmen köylülerin yığınlar hâlinde işçilere dönüşmesini temsil etmekteydi. Başka bir ifadeyle, zeki bir İtalyan Marksisti, hem gelişkin kapitalist dünyanın hem de Üçüncü Dünya’ ve ilişkilerinin niteliğini kavramak açısından tam olarak birine ya da diğerine ait olan ülkelerin Marksistlerinden farklı olarak olağanüstü biçimde avantajlı bir konumdaydı. Yeri gelmişken belirtelim ki bundan dolayı, Gramsci’yi basitçe bir Batı komünizmi’ teorisyeni saymak yanlış olacaktır. Onun düşüncesi ne yalnızca sanayi bakımdan ileri ülkelere özgüydü ne de yalnızca o ülkelere uygulanabilirdi.” Eric J. Hobsbawm, Dünya Nasıl Değişir, çev Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2014, [5] “Cezaevlerin Bin 334 Ağır Hasta Var”, Birgün, 3 Haziran 2020, [6] “Cezaevlerinde 1 Yılda 4 Bin 805 Hak İhlâli”, Birgün, 23 Ocak 2021, [7] Dilan Esen, “Cezaevleri AKP’nin Eseri!”, Birgün, 18 Ocak 2021, [8] Setenay Berdan, Kapitalizmin Sonu-Teorik Analiz/ Bunalımlar Tarihi, Yeni Dönem Yay., 2020, [9] José Saramago, Körlük, çev Işık Ergüden, Kırmızı Kedi Yay., 2017. [10] Antonio Gramsci, Modern Prens Machiavelli, Siyaset ve Modern Devlet Üzerine, çev Pars Esin, Dipnot Yay., 2014. [11] Karl Marx, Kapital, Sermayenin Üretim Süreci, Cilt I, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, [12] Karl Marx, Ücret, Fiyat ve Kâr, çev Sevim Belli, Sol Yay., 1965. [13] Karl Marx, Artı- Değer Teorileri-1, çev Yurdakul Fincancı, Sol Yay., 1998. [14] Karl Marx, Kapital, Sermayenin Üretim Süreci, Cilt I, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, [15] Karl Marx-Friedrich Engels, Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri, çev Muzaffer Erdost, Sol Yay., 1976. [16] “Makine, kredi vb. kadar doğrudan kölelik de burjuva sanayisinin eseridir. Köle olmadan pamuk olmaz, pamuk olmadan modern sanayi olmaz. Sömürgelere değeri kazandıran kölelik olduğu gibi, dünya ticaretini yaratan da kölelik olmuştur ve büyük sanayinin önkoşulu da dünya ticaretidir. Demek ki, kölelik son derece büyük öneme sahip bir ekonomik kategoridir.” Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, çev Ahmet Kardam, Sol Yay., 1976, [17] Karl Marx, 1844 Elyazmaları-Ekonomi Politik ve Felsefe, çev Kenan Somer, Sol Yay., 1976, [18] “Meta, içeriğinden yani emekten kopup ayrılmaz. Meta, hem şey kullanma olarak hem de değer mübadele olarak bir insan ürünüdür. Emeğe ve üretici emeğin iç çelişmelerine oranla meta, hem ölçülen hem de ölçendir. Meta ancak kapsadığı emek dolayısıyla değer taşır ortalama toplumsal emek zamanı, der Marx; ama emek de, en sonunda, ancak meta üretici olması ve bizzat meta olması bakımından iş zamanı ve gücü olarak değer taşımak durumuna gelmiştir.” Henri Lefebvre, Marx’ın Sosyolojisi, çev Selahattin Hilav, Sorun Yay., 1996. “İşbölümünün kendine özgü birtakım sonuçları vardır. Bunlar özellikle maddi ve maddi olmayan emek arasındaki bölünmeden kendini gösterir.” Henri Lefebvre, Marksizm, çev Vedat Günyol, Alan Yay., 1990. “Bir toplum nedir? Marksist çözümlemeye göre, her şeyden önce ekonomik bir temeldir Maddi nesneleri ve metaları üreten emektir, işbölümü ve işin örgütlenmesidir. Sonra bir yapıdır Aynı anda hem yapılanan hem de yapılandıran, temel’ tarafından belirlenen ve mülkiyet ilişkilerini belirleyen toplumsal ilişkilerdir. Son olarak, tüzel oluşumları kanunlar, kurumları bu arada Devlet’i ve ideolojileri içeren üstyapılar gelir. Şema bu şekildedir.” Henri Lefebvre, Modern Dünyada Gündelik Hayat, çev Işın Gürbüz, Metis Yay. 2011, [19] Süleyman Acar, “Setenay Berdan’ın Kapitalizmin Sonu’ Kitabı Üzerine”, Leninist Teori, Kasım-Aralık-Ocak 2020-2021, [20] Sophokles, Antigone, çev Ari Çokona, İş Bankası Kültür Yay., 2014. [21] Karl Marx, Kapital, Sermayenin Üretim Süreci, Cilt I, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, [22] Karl Marx, Kapital, Sermayenin Üretim Süreci, Cilt I, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, [23] Friedrich Engels, “Ekonomi Politiğin Bir Eleştiri Denemesi”, Karl Marx, 1844 El Yazmaları Ekonomi Politik ve Felsefe, çev Kenan Somer, Sol Yay., 1993, [24] V. İ. Lenin, Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, çev Cemal Süreya, Sol Yay., 1969, [25] Richard Wolff, “Kapitalizmin Sıfatları”, Birgün, 25 Ocak 2021, [26] Karl Marx, Kapital, Cilt II Sermayenin Dolaşım Süreci, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1976. [27] Karl Marx, Grundrisse Ekonomi Politiğin Eleştirisi İçin Ön Çalışma, çev Sevan Nişanyan, İletişim Yay., 4. baskı, 2014, [28] Öztin Akgüç, “Büyük Ekonomik Bunalımdan Çıkış”, Cumhuriyet, 1 Nisan 2020, [29] Oktay Baran, “Sınırlarına Dayanan Kapitalist Balon”, 25 Eylül 2020… [30] Oktay Baran, “Kapitalizmin Tarihsel Sistem Krizi”, 22 Nisan 2020… [31] “İngiltere Ekonomisi 1709’dan Bu Yana En Büyük Daralmayı Yaşıyor”, 12 Şubat 2021… [32] “Küresel Düzeyde İflaslarda Gözle Görülür Artış Oldu”, Cumhuriyet, 11 Şubat 2020, [33] “Uluslararası Finans Enstitüsü Küresel Borçlar 272 Trilyon Doları Aşarak Rekor Kırdı”, 19 Kasım 2020… [34] Hayri Kozanoğlu, “Dünya Bankası’ndan Borç Krizi Uyarısı”, Birgün, 24 Aralık 2019, [35] Karl Marx, Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, Cilt III Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1978, [36] Karl Marx, Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, Cilt III Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci, çev Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1978, [37] “Gramsci’nin devrim ısrarı sadece mülksüzleştiricilerin mülksüzleştirilmesini değil, bunun yanı sıra, İtalya’da olduğu gibi-geçmişin hem yadsınması hem doğrulanması olarak- bir halkın yaratılmasını, bir ulusun gerçek kılınmasını temel almaktaydı. Gerçekten Gramsci’nin yazıları, geçmişte bir devrimde neyin devrimcileştirildiğine, neyin niçin ve nasıl korunduğuna dair -nadiren tartışılmış- çok önemli bir sorunu, süreklilik ile devrim arasındaki diyalektik sorununu ortaya koyar.” Eric J. Hobsbawm, Dünya Nasıl Değişir, çev Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2014, [38] Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, çev Ahmet Kardam, Sol Yay., 1976. Danıştay Başkanı Zerrin Güngör- 'Dünya ülkeleri son zamanlarda küresel bir sorun olarak karşımıza çıkan terörizm ve bundan kaynaklanan sığınmacı, mülteci sorunları, devletler tarafından gerçekleştirilen geniş çaplı insan hakları ihlalleri bakımından sınıfta kalmaktadır'- 'Türkiye, bulunduğu stratejik konum nedeniyle yakın coğrafyada yaşanan terör eylemlerinden ve savaşlardan etkilenen bir ülke Danıştay Başkanı Zerrin Güngör, "Dünya ülkeleri son zamanlarda küresel bir sorun olarak karşımıza çıkan terörizm ve bundan kaynaklanan sığınmacı, mülteci sorunları, devletler tarafından gerçekleştirilen geniş çaplı insan hakları ihlalleri bakımından sınıfta kalmaktadır." Kamu Denetçiliği Kurumu KDK ile Portekiz Ombudsmanlık Kurumu iş birliğiyle yürütülen "İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Ombudsmanın Rolünün Güçlendirilmesi Projesi"nin KDK'deki kapanış toplantısında konuştu. Bireyin hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınmasının zorunluluk olduğunu, insan haklarının hukuk dünyasının en önemli konusu olduğuna işaret eden Güngör, ihlalleri önlemek için hak ve özgürlüklerin yalnızca hukuki metinlerde yer almasının yetmeyeceğini, devletin de koruyucu tedbirler alması gerektiğini haysiyet sahibi olan insanın, dil, din, ırk ve diğer özellikleri itibarıyla değil, sadece ve sadece insan olduğundan dolayı belirli şekilde muamele edilme hakkına sahip olduğuna dikkati çekti."Ne yazık ki günümüz dünyasında bu hususlar göz ardı edilerek ayaklar altına alınmaktadır." değerlendirmesinde bulunan Güngör, sözlerine şöyle devam etti "Dünya ülkeleri son zamanlarda küresel bir sorun olarak karşımıza çıkan terörizm ve bundan kaynaklanan sığınmacı, mülteci sorunları, devletler tarafından gerçekleştirilen geniş çaplı insan hakları ihlalleri bakımından sınıfta kalmaktadır. Halep'te, Doğu Guta'da, Arakan'da, Filistin'de, Yemen'de katledilen masum insanların görüntüleri, daha onurlu bir yaşam arayışı için yasa dışı yollarla Avrupa'ya geçmeye çalışan sığınmacıların Akdeniz ve Ege'de yaşadığı dramlar vicdanlarımızı derinden yaralamaktadır. Türkiye, bulunduğu stratejik konum nedeniyle yakın coğrafyada yaşanan terör eylemlerinden ve savaşlardan etkilenen bir ülke konumundadır. Türkiye, her dönemde bu ülkelerden kaçmak zorunda kalan, dil, din, ırk farklılığı gözetmeksizin zulme uğrayan kitlelerin özgürlük ve güvenlik bulduğu güvenli bir liman olmuştur." Güngör, mayıs ayı itibarıyla 4 milyona yakın Suriye vatandaşının geçici koruma statüsüyle Türkiye'de bulunduğunu, Türkiye'de son 8 yılda doğan Suriyeli çocuk sayısının 400 bini geçtiğini "Zorunluluk arz etmektedir" Türkiye'de 600 bin Suriyeli çocuğun eğitim gördüğünü dile getiren Güngör, Türkiye'nin savaş ve terörden kaçanlara kapılarını açtığını Türkiye'de kurulan kamplarda söz konusu kişilerin temel ihtiyaçlarının karşılandığını, bugüne kadar yaklaşık 37 milyar dolarlık harcama yapıldığını anlattı. Medeni dünyanın tüm temsilcilerinin bu sorunların çözümünde ortak hareket etmesinin zorunlu olduğunu vurgulayan Güngör, insanların barış, huzur ve refah içinde yaşayabileceği, hukukun üstün kılındığı bir dünyanın inşası için devletlere, uluslararası kurum ve kuruluşların yanı sıra herkese sorumluluk düştüğünü ifade etti. Temel hak ve özgürlüklerin yargısal güvence altına alınmadığı, idari eylem ve işlemlerin yargısal denetime tabi olmadığı bir düzende hukuk devletinden söz edilmeyeceğine dikkati çeken Güngör, idarenin eylem ve işlemleriyle hak ve özgürlükleri ihlal edilenlerin başvuracağı en etkili yolun idari yargı denetimi olduğunu Başkanı Güngör, idari yargının hak eksenli bakış açısıyla idareye yol gösterme görevini de yerine getirdiğini, bu sayede yeni ihlallerin doğmasının da engellendiğini işlem tesis etmeden, eylemde bulunmadan önce bunların temel hak ve özgürlüklere etkisinin değerlendirilmesi, buna göre adım atılması gerektiğinin altını çizen Güngör, temel hak ve özgürlükleri korumanın öncelikle idari makamların görevi olduğunu belirtti. - "Uluslararası çalışmalar önemli"Güngör, idareyle vatandaş arasındaki sorunları çözmekle görevli ara bulucu kurumların varlığının da temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından önem arz ettiğini Denetçiliği Kurumunun da insan haklarının korunmasına, geliştirilmesine yönelik görevini başarıyla sürdürdüğünü ifade eden Güngör, kurumun görev alanındaki idari işlem ve eylemleri sadece hukuka uygunluk boyutuyla değil, aynı zamanda adalet anlayışı, insan haklarına saygı ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelediğini evrensel bir konu olan insan hakları alanında uluslararası çalışmaların da önemli olduğunu sözlerine ekledi. . Coğrafi Keşifler, Avrupa devletlerini ekonomik, sosyal ve kültürel alanda ileri taşıyarak halkın refahını düzeyini yükseltmiştir. Ardından gelecek Rönesans ve Reform hareketlerinin en büyük kaynağı olmuştur. Bu Yazının İçindeki Başlıklar Coğrafi Keşifler Nedir?Coğrafi Keşifler NedenleriCoğrafi Keşifleri Yapan KaşiflerAmerika’nın KeşfiCoğrafi Keşifler HaritasıCoğrafi Keşifler SonuçlarıCoğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti’ne EtkisiYeni Dünyaların Keşfi Coğrafi Keşifler Nedir? Tarihte her olay bir başka olayla neden sonuç ilişkisi içindedir. Yaşanmış herhangi bir değişim veya yapılmış herhangi bir savaş, çeşitli sonuçlar getirmiş ve toplumlar için yepyeni kapıların açılmasına neden olmuştur. Yaşanan olaylar bazı toplumların lehine bazılarının aleyhine olmuş ve toplumlar arası dengeler buna göre değişim göstermiştir. İnsanlık tarihinde özellikle son beş yüz yıl mercek altına alındığında rekabetin Doğu ve Batı arasında gerçekleştiği görülmektedir. Bu süre zarfında Batı’nın temsilcisi başta İngiltere olmak üzere Avrupa devletleri, Doğu’nun temsilcisi ise Osmanlı Devleti olmuştur. Bu beş yüz yıllık süre zarfının yaklaşık olarak yarısında Osmanlı Devleti hakimiyetini sürdürmüş olmasına rağmen ikinci yarıda Avrupalı devletler avantajlı duruma geçmiştir. Bu durumun gerçekleşmesinde Osmanlının hatalı yönetim politikalarının etkisi bulunmasına rağmen temel neden Avrupa’nın bir aydınlanma yaşaması ve kaynaklarını doğru kullanarak potansiyelini yüksek oranda değerlendirmesidir. Avrupa’nın gelişim faaliyetlerinin en büyük örneği Rönesans ve Reform hareketleridir. Rönesans ve Reform aracılığıyla halk, kilisenin etkisinden kurtulmuş ve bilimin ışığına kavuşarak gelişimi yakalamıştır. Ancak hepsinin öncesinde halkın fiziki şartlarının gelişmesi ve maddi imkanlarının artması özgür düşünce ortamını yaratmıştır. Avrupa’nın sahip olunan kaynaklar bakımından gelişmesi ve dünya üzerinde bugüne kadar sürecek şekilde söz hakkına sahip olması ancak Coğrafi Keşifler adlı hazırlık sürecine bağlanabilir. Coğrafi Keşifler, krallıkların teşviği aracılığıyla deniz aşırı ülkelere seyahat etme ve yeni topraklar keşfetme etkinliğidir. 15. ve 16. yüzyıllarda başlamış olan Coğrafi Keşifler Avrupalılara dünya sahnesinde büyük bir avantaj sağlamıştır. Bu avantajlar siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan Avrupa ülkelerine çeşitli yararlar sağlamıştır. Bilinmeyene doğru yola çıkılarak üzerinde bulunduğumuz gezegenin keşif hareketlerinin öncüsü olmasıyla da insanlık adına atılmış büyük bir adım olduğu da söylenebilir. Coğrafi Keşifler Nedenleri Coğrafi keşiflerin başlamasındaki ilk etken, zamanın Doğu medeniyetlerinin Akdeniz ve Orta Doğu çevresinde hakimiyet sahibi olmasıdır. Orta Doğu ile beraber bilinen bütün ticaret yollarını elinde tutan Osmanlılar, yolu kullanacak kişilerden çok yüksek vergiler almaktaydı. Bu da hem Osmanlıyı zenginleştiriyor hem de diğer devletlerin yolu kullanmasını engelleyerek onları fakirleştiriyordu. Yani Avrupalıların Orta Doğu’nun diğer tarafındaki yüksek hammadde potansiyeline sahip Hindistan gibi ülkelere ulaşmak için başka bir rota bulmaları gerekiyordu. Bunun gerçekleşmesinin yolu ise deniz yolu aracılığıyla Orta Doğu’nun etrafından dolaşmaktı. Bu gerekliliğin anlaşılmasının yanı sıra Coğrafya bilgisinin ilerlemesi ve teknolojinin gelişmesi de Coğrafi Keşifler’e zemin hazırlamıştır. Avrupalılar önceleri kilisenin etkisi nedeniyle çok yanlış ve hurafelerle dolu dünya tasvirlerine sahip olmuşlardır. Dünyayı düz olarak betimlemelerinin yanında merkezde Kudüs’ün olduğunu, kuzeyin buzlarla güneyin ise kaynar sularla kaplı olduğunu düşünmekteydiler. Ayrıca kıyıdan fazla uzaklaşmaları halinde Dünyadan aşağı düşeceklerini bile sanmaktaydılar. Hatta aralarında açık denizlerde kuvvetli fırtınaların olduğunu ve o fırtınaya kapılanların zenciye dönüşeceklerini söyleyenler bile bulunmaktadır. Bu hurafelerin aşılmasında ise denizcilerin tecrübelerini paylaştığı gezi defterlerinin etkisi olmuştur. Yine de açık denizlere çıkmaktan korkan Avrupalıların korkularını aşmasındaki en büyük etken pusula aletini ele geçirmeleri olmuştur. Haçlı Seferleri aracılığıyla Çinlilerden pusulayı ele geçiren Avrupalılar, açık denizlerde haftalar geçirmelerine rağmen kaybolmamayı başarmışlardır. Bu aşamadan sonra ise açık denizlere çıkabilmek için gemilerini de geliştirmeleri gerekmiştir. Önceden küçük ve tahtadan yapılma teknelere sahip Avrupalılar, daha çok metal parçalaya sahip ve daha büyük gemiler inşa ederek okyanusların sert koşullarına dayanabilmiştir. Avrupalılar her ne kadar Doğu’nun zenginliklerine ucuz yoldan erişmek için bu yola koyulmuş olsalar da amaçlarından biri de gidilen yerlerde misyonerlik faaliyetleri aracılığıyla Hristiyanlığı ve kendi kültürlerini yaymak olmuştur. Burada asıl amaç, diğer toplumları asimile ederek Avrupa kültürünü yaygınlaştırmak ve kalıcılaştırmak olmuştur. Coğrafi Keşifleri Yapan Kaşifler Coğrafi Keşifler kapsamında yapılan ilk büyük keşif 1487’de Bartelmi Diaz’ın Afrika’nın güney ucuna varmasıdır. Yolculuğu sırasında bu kısma kadar sürüklendiği için kendisi bu bölgeye Fırtınalar Burnu adını vermiştir. Ancak sonradan Portekiz Kralı tarafından bölge Ümit Burnu olarak adlandırılmıştır. 1492 yılında İspanyol asıllı denizci Kristof Kolomb, İspanya topraklarından Hindistan’a varma umuduyla yola çıkarak bugünkü Amerika topraklarına varmıştır. Vardığı yerleri Hindistan sanması nedeniyle de Bahamalar’ı Batı Hint Adaları olarak isimlendirmiştir. Bundan sonra birkaç kere aynı seferi yaparak Amerika topraklarının Batı ve Güney kısımlarını da keşfetmiş olan Kolomb, yine de vardığı yerin aslında Hindistan olmadığını ve yeni bir kıta keşfettiğini anlayamadan yaşamını yitirmiştir. Hindistan topraklarına gerçekten varan kişi ise 1498’de Vasco de Gama olmuştur. Portekizli olan Vasco de Gama önceden keşfedilen Ümit Burnu’ndan geçerek yolculuğunu tamamlamış ve ülkesine büyük yarar sağlamıştır. Keşiften sonra Portekizliler Hint okyanusu çevresine hakim olmuşlardır ve dünyanın kalanı yüksek vergili Orta Doğu yerine Hindistan’a gitmek için bu yolu kullanmaya başlamıştır. Bu sefer de yolun hakimi olan Portekizliler Osmanlının ekonomisini zedelediği için iki devlet arasında Hint Okyanusu civarlarında mücadele başlamıştır. Amerika’nın Keşfi 1507 yılında Ameriko Vespuçi adlı bir denizci, Kristof Kolomb’ un ulaşmış olduğu yerlerin bambaşka kara parçaları olduğunu keşfetmiş ve yeni bir dünya ile karşı karşıya olduğunu fark etmiştir. Kolomb’un ölümünden kısa süre sonra bunu başaran Vespuçi, bu yeni dünyaya kendi adını vermiştir Amerika. 1519’da bir diğer denizci Macellan, Alman İmparatoru’nun isteği ve desteği ile dünyayı dolaşmak için yola koyulmuştur. Güney Amerika’nın uç kısmından geçerken geçtiği yere Macellan Boğazı adını vermiştir. Ayrıca Büyük Okyanus çevresinde dolaşırken suları sakin bulduğu için bu sulara barışçıl anlamına gelen “Pasifik” ismini vermiştir. Amacı Dünya etrafında tam tur atarak Dünya’nın yuvarlak olduğunu kanıtlamak olan Macellan Filipinlerde girdiği çatışma sonrası hayatını kaybetmiştir. Bu noktadan sonra yolculuğu ise arkadaşı Del Kano bitirerek Macellan’ın amacını gerçekleştirmiştir. Jacques Cartier adlı denizci, Kanada ve Labrador bölgelerini keşfetmiştir. John Kabot Kanada ülkesinin Hudson kıyılarının keşfini sağlamıştır. Amerika’dan sonraki bir diğer kıta keşfi de James Cook tarafından yapılmıştır Avustralya. Coğrafi Keşifler bir bütün olarak ele alındığında, başlangıçta İspanya ve Portekiz ülkeleri etkin olmasına rağmen sonda İngiltere, Fransa ve Hollanda ülkeleri baskınlaşmıştır. Coğrafi Keşifler Haritası Harita İnceleme 1340 ile 1600 yılları arasında yapılan tüm keşifleri aşağıdaki harita üzerinden inceleyebilirsiniz. Coğrafi Keşifler haritasını yüksek boyutta ve çözünürlükte incelemek için haritanın üzerine tıklayabilirsiniz. Coğrafi Keşifler Haritası Coğrafi Keşifler Sonuçları Coğrafi Keşifler tüm dünyayı etkileyen bir olay niteliğindedir. Sonucunda hem ekonomik hem siyasal hem de kültürel anlamda değişimler meydana gelmiştir. İlk olarak dünyanın yuvarlak olduğunun keşfedilmesi dünyanın düz olduğunu iddia eden kiliseye olan inancı derinden sarsmıştır. Bunların yanında Avrupa ekonomik olarak büyük bir kalkınmaya girmiştir. Bunun temel nedeni vergi vermesi gerekmeyen yeni ticaret rotaları keşfetmiş olması ve gittiği yerlerde büyük bir direnişe uğramadan istediği maddeleri almasıdır. Gittiği yeni kıtalardan silah zoruyla hammaddeleri edinmesine de sömürgecilik denmiştir. Başta İngiltere olmak üzere Avrupa ülkeleri, bu şekilde dünyanın her tarafına yayılmıştır. Hatta İngiltere sömürgecilik sayesinde kelimenin tam anlamıyla dünyanın her tarafında toprak sahibi olduğu için “Batmayan güneşin ülkesi” olarak bile isimlendirilmiştir. Gidilen yerlerdeki kaynakları kendi ülkelerine getirmelerinin sonucu olarak sadece yöneticiler değil bütün halk fayda görmüştür. Bunun nedeni normal insanların bile yeni dünya kıtalarına gidecek gemilere bizzat yatırım yapması ve giden neredeyse her geminin büyük zenginliklerle gelip yatırımları başarıya ulaştırmasıdır. Bu şekilde aşırı güçlenen ve dünyada en çok söz sahibi olan konumuna gelen Avrupa, sömürgecilik faaliyetlerini kimseye hesap vermek zorunda kalmadan sürdürmüştür. Sömürgecilik faaliyetlerinin en bariz etkilerinden biri, günümüzün Güney Amerika topraklarında Portekizce konuşulmasıdır. Ayrıca Avrupa kültürünün ve yaşamının ideal yaşam olarak gösterilmesinin etkisi sonucunda birçok Afrika kökenli insan yaşamını Avrupa topraklarında devam etmiş ve kökenlerini bırakarak asimile olmuştur. Hatta sömürge yapmış olduğu yerlerde insanları da eleyerek iyilerini bünyesine katan Avrupa devletleri, bir bakımdan insan sömürgeciliği de yapmış ve özellikle spor alanında pek çok başarıya imza atmıştır. Bunun örneklerinden biri de 2018’de futbolda dünya şampiyonu olmuş Fransa milli futbol takımının ilk 11’inin 8 kişisinin Afrika kökenli olmasıdır. Bu insan seçme sistemi de günümüzde hala sömürgecilik olmadığı iddia edilmesine karşın devam etmektedir. Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti’ne Etkisi Coğrafi Keşifler başta Osmanlılar olmak üzere tüm Türk dünyasını başta ekonomik olmak üzere birçok açıdan olumsuz etkilemiştir. İlk olarak Avrupa ticaret yolları bakımından Osmanlının sahip olduğu İpek yolu ve Baharat yoluna bağlıyken birden kendi için yollar keşfetmesi Osmanlıyı büyük bir zarara uğratmıştır. Hatta bu olay Orta Doğu’da bulunan bütün İslam devletlerini de olumsuz etkilemiştir. Ayrıca Avrupalı denizcilerin dünyanın yuvarlak olduğunu keşfetmesi üzerine kiliseye karşı azalan güven de Avrupalıların gelişiminin kapısını açmıştır. Bu nedenle de rakibinin aksine din otoritelerine söz geçiremeyen Osmanlı Devleti bilimsel araştırmalar ve icatlar bakımından geriye düşmüş ve kendi yıkımına neden olacak karmaşaların içine sürüklenmiştir. Ancak Osmanlılar Portekizlilerin, Osmanlının Güney Asya mallarını temin ettikleri yer olan Baharat yolunu etkisiz hale getirmelerine sessiz kalmamıştır. Osmanlının karşı hareketi, tarihe Hint Deniz Seferleri olarak geçmiştir. Piri Reis gibi önemli denizcilerin yönettiği donanmaların yaptığı yaklaşık dört seferden ise Avrupalıları durduracak bir sonuç çıkmamıştır. Sonuç olarak da Osmanlının olumsuz etkilenişi ve Batılı devletlerin yükselişi durmamıştır. Yeni Dünyaların Keşfi Tarihte verilen kararlar ve yapılan uygulamalar, kimi ülkelerin yararına kimilerinin de zararına olmuştur. Dünya sahnesinde, geleceği daha iyi analiz edebilen ve içinde bulunduğu sorunları çözmeyi başarabilenler ise dönemlerini yönetmişler ve etkilerini sürdürmüşlerdir. Dünya tarihinin son beş yüz yıllık dönemi ele alındığında da doğru kararları vererek gelişen ve dünyanın zirvesine yerleşen uygarlığın Avrupa olduğu görülmektedir. Başta Osmanlı olmak üzere dış güçlerin kendilerini sınırlamasına daha fazla göz yummayan Avrupalılar, zamanlarının hurafeleri ve önyargılarına rağmen cesurca bilinmeyene doğru keşiflerini gerçekleştirmişlerdir. Bu yolda fedakarlıklar yapıp kayıplar vermiş olmalarına karşın kimsenin bilmediğine ilk ulaşanlar onlar olduğu için yeni dünyanın sahibi de onlar olmuşlardır. Coğrafi Keşifler sayesinde neredeyse sınırsız kaynağa erişim sağlayan başta İngiltere olmak üzere Avrupalılar sonra da Rönesans ve Reform faaliyetleriyle gelişimi sürdürmüş, yarattıkları potansiyeli sonuna kadar kullanmış ve geleceğe hükmederek dünyanın akışına yön vermişlerdir. Batı uygarlıklarının gelişim hikayesine bakarak Türkiye dahil olmak üzere Doğu uygarlıklarının ulaşması gereken sonuç ise şudur Öncelikle aklın ve bilimin yolu dini otoriteler ve hurafeler gibi unsurlarla terk edilmemelidir. Üzerinde yaşanılan dünyanın sürekli değişim halinde olduğu unutulmamalı ve toplum olarak kendini farklı düzenlere adapte etme yeteneği bünyede bulundurulmalıdır. Her ülkenin sadece kendi bekası uğruna çaba gösterdiği göz önünde bulundurularak herhangi bir sektörde başka ülkeye bağlı olunmamalı ve başka ülkelere güvenilmemelidir. Ancak bu şekilde dünyaya etki etmek ve bir millet olarak gelecekte yer sahibi olmak mümkün olabilir. Not Bu konuyla ilgili olarak Rönesans Nedir? Rönesans’ın Nedenleri ve Sonuçları ve Reform Nedir? Reform Hareketlerinin Nedenleri ve Sonuçlarıbaşlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

coğrafi keşiflerde insan hakları ihlalleri